انسان را می توان از دو بعد جسمانی و روانی مورد بررسی قرار داد، دو عامل وراثت و محیط بر ویژگی های روانی و جسمانی افراد تاثیرگذار است که هر دو عامل در سلامت فرد از اهمیت به سزایی برخودار است.

از دیدگاه روانشناسی محیط یکی از عوامل مهم ایجاد رفتار است و با بهداشت روانی فرد رابطه مستقیم دارد، از سوی دیگر هر فرد با تاریخچه خانوادگی و آموزشی خود به نحوه خاصی به محرک های محیطی پاسخ می دهد، بنابراین همانطور که می دانیم نحوه رفتار افراد گوناگون در شرایط مختلف با هم متفاوت است. به عنوان مثال فردی ممکن است با از دست دادن شغلش دچار افسردگی شود و دیگر تمایل انجام هیچ کاری نداشته باشد ولی در مقابل فرد دیگری با تلاش بیشتر به دنبال شغل بهتری بگردد.

بهداشت روانی در واقع قدرت سازگاری فرد با افراد و محیط های مختلف و همچنین تصمیم گیری کارآمد و صحیح در برابر محرک های مختلف محیطی و دادن پاسخ درست به آن محرک ها می باشد که نتیجه آن داشتن قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب در شرایط گوناگون می باشد.

مشاغل بخش مهمی از زندگی انسان ها هستند. اشتغال به کار همراه با ایجاد یک منبع درآمد به افراد کمک می کند تا خواسته های شخصی خود را برآورده ساخته، شبکه های اجتماعی تشکیل داده و به جامعه خدمت کنند. اما گاهی به علت عوامل متعدد در محیط کار از جمله درخواست های مختلف، فشار برای انجام سریع کار، انتظارات همکاران، دیر رسیدن به سر کار عواملی هستند که می توانند فرد را در معرض استرس قرار دهد.

استرس تا حدی که فرد را در جریان کاری که بر عهده دارد هوشیار نگه دارد، مفید است و انسان با روبرو شدن با استرس به آن دسته از الگوهای رفتاری روی می آورد که قبل از آن برایش کارایی نداشته است. برای برخی افراد استرس محرکی است که انجام بعضی کارها را حتمی می سازد، اما گاهی در برخی دیگر، به سبب فشارهای روانی کار، فرسودگی شغلی یا کارزدگی ایجاد شده و شخص توان مقابله با آن را نداشته و می تواند به راحتی زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد. فشار بیش از حد کاری باعث فرسودگی روانی می شود، حالتی که با خستگی روحی و نگرش های منفی و بدبینانه نسبت به خود و دیگران همراه می باشد.

بهداشت روانی در محیط کار یعنی پیشگیری از پیدایش مشکلات روانی در کارکنان و سالم سازی فضای روانی کار، به نحوی که هیچ یک از کارکنان به دلیل عوامل موجود در محل کار گرفتار آسیب روانی نشوند، هریک از کارکنان از فعالیت ها و محل کار خود احساس رضایت کنند و علاقمند به آن محل باشند.

در مواجهه با چالش ها و مشکلات روزمره، ما بر اساس ویژگی های روانی خود با آن ها برخورد می کنیم، ‌ هر چه از سلامت روانی بیشتر برخوردار باشیم به یقین آسیب پذیری ما کمتر خواهد بود. پس همچنان که از جسم خود مراقبت می کنیم، ویژگی های شخصیتی خود را نیز باید تقویت کنیم تا زندگی بهتری داشته باشیم.

مدیران و کارکنان باید با آگاهی از میزان تحمل نسبت به سطح استرس پذیری خود و به کارگیری راهکارهای عملی برای افزایش قدرت تحمل و فشار پذیری فردی خود قدم برداشته و در راستای سالم سازی محیط و ارتقای بهداشت روانی سازمانی حرکت کنند تا انرژی هایی که ناخواسته صرف تنش های محل کار می شود برای ارتقای کمیت و کیفیت و تحقق اهداف سازمان مربوطه به کار گرفته شود.

ما زمان زیادی از روز را در محیط کار خود بسر می بریم بنابراین این محیط از نظر روانی در ما تاثیرات زیادی دارد، وقتی کارکنان بدون توجه به تفاوت های فردی و ظرفیت ذهنی، جسمی و هیجانی خود کار کنند، ممکن است در معرض عوارض گوناگون جسمی و روانی قرار گیرند، دچار استرس شغلی شده و انگیزه خود را برای ادامه کار از دست بدهند، برای جلوگیری از استرس شغلی، کاری را که فرد انجام می دهد باید متناسب با توانایی های او باشد.

عوامل متعددی در ایجاد استرس شغلی نقش دارد، بعضی از این عوامل به سیاست های سازمانی و عوامل مدیریتی مربوط می شود و برخی دیگر به کارکنان. همچنین راه‌های زیادی برای کنترل استرس شغلی نیز وجود دارد. یکی از روش‌ها، بالا بردن سطح بهداشت روانی فردی است، که روش‌ها و تکنیک های مختلفی را در بر می گیرد، مانند: بالا بردن سطح روابط میان فردی، مدیریت زمان، آموزش مداوم مهارت‌های اجتماعی مناسب. یک روان‌‌شناس می‌تواند به شما کمک کند تا علت استرس خود را شناخته و روش‌های خاصی را برای غلبه بر آن اعمال کنید.

همه‌ی استرس‌ها، منفی و مضر نیستند و جزئی از ماهیت کار محسوب می‌شوند. بسیاری معتقدند تعارض میان کار و زندگی به محیط خانواده و کار، آسیب جدی می‌رساند که می‌تواند سلامت جسمی و روانی فرد را به خطر بیندازد. البته این به این معنی نیست که استرس، به ‌تنهایی موجب تشدید بیماری‌های روانی و جسمی می‌شود. استرس زیاد، زمینه‌ساز افسردگی، اضطراب یا خشم شده و در کارکرد مغز، اختلال ایجاد می‌کند و در نهایت، منجر به ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شود. به‌عبارتی، استرس زیاد، می‌تواند موجب ضعف اخلاقی، غیبت و کاهش بهره‌وری شود.

هرچه سطح بهداشت روانی محیط کار بالاتر باشد میزان بازدهی کار بیشتر خواهد بود که این خود یکی از عوامل مهم رضایت شغلی افراد و سازمان ها است.

در اینجا با ایجاد چند تغییر می توانید محیط کار خود را جذّاب تر کرده و بهداشت روانی را در آن افزایش دهید:

·       در اتاق کار خود تعدادی گلدان با گلهای طبیعی قرار دهید.

·       از نور مناسب در محیط کار استفاده کنید.

·       دمای محیط کار خود را متناسب نگاه دارید.

·       در صورت امکان در محیط کار خود موسیقی با صدای ملایم  پخش کنید.

·       چند بار در روز از روی صندلی خود بلند شوید و در اتاق کار خود قدم بزنید.

·       چشمایتان را به آرامی ببندید و چند نفس عمیق بکشید.

·       با مراجعانتان با آرامش و احترام برخورد کنید.

·       با کارفرما در مورد وضعیت شغلی خود صحبت کنید.

·       با استفاده از تکنیک های روانشناسی انگیزه تغییر کردن را در خود افزایش دهید. مشارکت در فعالیت‌های حمایتی که کارفرما برای ارتقای سلامت روان در محیط کار ترتیب داده است.

·       تعامل با سایر کارمندان و به ‌اشتراک‌گذاشتن تجربیات و داستان‌های کاری. البته کارمندان باید این کار را آنقدری انجام دهند که احساس امنیت می‌کنند و صحبت با همکاران جایگزین صحبت با روان‌شناس نیست.

·       تمرین مهارت‌های مقابله با چالش‌های روزانه مانند استرس‌های کاری و سختی کار، تنفس آگاهانه، نظم، روابط سالم و مثبت‌اندیشی جزو این دسته از تمرین‌ها هستند.

·       انجام تمرین‌های خودمراقبتی در زمان استراحت وسط روز. گوش‌کردن به پادکست‌های الهام‌بخش، مدیتیشن، تنفس آگاهانه و قدم‌زدن تمرین‌هایی برای بازیابی آرامش و سلامت روان در محیط کار هستند.

·       توجه به سلامت جسمانی با تغذیه سالم و ورزش.

·       گسترش روابط و دوری از انزوای اجتماعی در محیط کار.

ایجاد تغییرات نه تنها برای سلامتی جسمی و روانی شما مفید است بلکه روی هم رفته خلاقیت را نیز در محیط کار بالا می‌برد./ جهانتاب هادی زاده- روانشناس بالینی مرکز بهداشت شهدای والفجر