در دنیای امروز، تهدیدها همیشه به شکل حمله مستقیم و نظامی نیستند. زیرساخت های حیاتی یک کشور مانند نیروگاه ها، پل ها،  مراکز درمانی،  شبکه های آب و برق و  مراکز ارتباطی، می توانند هدف حملات دشمن (اعم از نظامی یا سایبری) قرار گیرند. پدافند غیر عامل  پاسخی هوشمندانه و کم هزینه برای حفاظت از این سرمایه های ملی بدون نیاز به درگیری مسلحانه است.

1.  پدافند غیرعامل چیست؟

پدافند غیرعامل (Passive Defense) به مجموعه اقداماتی گفته می شود که نیازی به استفاده از سلاح و درگیری مستقیم ندارد و هدف اصلی آن، کاهش آسیب پذیری، افزایش بقا و حفظ کارایی نیروی انسانی، تأسیسات،  تجهیزات و اسناد در مقابل تهدیدات دشمن است    .

به بیان ساده، پدافند غیرعامل یعنی: پنهان کردن (مخفی سازی)، پراکنده کردن (جلوگیری از تمرکز هدف ها)، استتار (همرنگ کردن با محیط)، فریب (ایجاد هدف های کاذب)، ساخت سازه های مقاوم. این اقدامات باعث می شود حمله دشمن یا با شکست مواجه شود یا خسارت ناشی از آن به حداقل برسد.

۲- پدافند زیستی: خط مقدم دفاع در برابر تهدیدات نامرئی 

پدافند زیستی، جلوه‌ای نوین و تخصصی از پدافند غیرعامل است. همان‌طور که پدافند غیرعامل با استتار، پراکندگی و مقاوم‌سازی، زیرساخت‌های فیزیکی را در برابر حمله محافظت می‌کند، پدافند زیستی نیز با نظارت، واکسیناسیون و ذخیره‌سازی دارو، سازه ‌های زنده و سلامت جامعه را در برابر تهدیدات بیولوژیک ایمن می‌سازد.

 هر دو استراتژی در یک هدف مشترک هستند: کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری ملی بدون نیاز به درگیری مستقیم در واقع، پدافند زیستی، پدافند غیرعامل برای عصر بیماری‌های همه‌گیر و تهدیدهای نامرئی است.

در دنیای امروز، تهدیدات زیستی اعم از طبیعی، تصادفی یا عمدی، یکی از جدی‌ترین چالش‌های امنیت ملی و سلامت عمومی محسوب می‌شوند. همه‌گیری کووید-۱۹ به خوبی نشان داد که یک عامل بیماری‌زا چگونه می‌تواند در کوتاه ‌مدت جهان را به آشوب بکشد.

پدافند زیستی (Biodefense) مجموعه‌ای علمی، هماهنگ و استراتژیک از اقدامات برای پیشگیری، شناسایی، پاسخ و بازیابی در برابر این تهدیدات است.

 پدافند زیستی چیست؟

پدافند زیستی به تمامی اقدامات دفاعی اعم از پزشکی، نظامی، امنیتی و مدیریتی اطلاق می‌شود که برای کاهش آسیب‌پذیری یک جامعه در برابر عوامل بیولوژیک تهدیدکننده (پاتوژن‌ها، سموم یا آفات) طراحی و اجرا می‌شوند.

این تهدیدات می‌توانند شامل موارد زیر باشند : 

• بیماری‌های نوپدید (مانند ابولا، کووید-۱۹)
•  بیماری‌های بازپدید ( مانند سیاه‌سرفه و سل )
•  حمله بیوتروریستی ( استفاده عمدی از عوامل بیولوژیک )
•  حوادث آزمایشگاهی ( فرار تصادفی عوامل بیماری‌زا )

هدف نهایی پدافند زیستی، حفاظت از جان انسان‌ها، امنیت غذایی، دارایی‌های اقتصادی و ثبات ملی است.

ارکان چهارگانه پدافند زیستی (چهار ستون اصلی)/ «غلامعلی ارسلانی» کارشناس واحد مدیریت کاهش خطر و بلایا مرکز بهداشت شیراز شهدای والفجر