یکی از مهم ترین اجزای محیط زیست، هوای پیرامون ماست. هماهنگی بدن با هوای محیط و رعایت توصیه های مربوط به آن به حفظ سلامتی کمک می کند.

الف) نقش هوای سالم

هـــوای معتدل هوایی است که در آن، افراد از گرمای زیاد تابستانی یا از سرمای شدید زمستانی آزار نبینند. به بیان دیگر، نه گرمای آن به حدی است که نیاز به وسایل خنک کننده باشد و نه سرمای آن به حدی است که نیاز به پوشش زیاد و یا وسایل گرم کننده باشد. در این هوا، اعمال طبیعی بدن به صورت کامل و درست انجام می شود و فضولات به میزان کافی و به موقع از بدن دفع می شود.

هـــوای گرم باعث جذب خون به سطح پوست شده و پوست را سرخ می کند ولی تماس مداوم با هوای گرم، باعث می شود که رنگ پوست کم کم به زردی متمایل شود، فرد به تدریج لاغر گردد و ممکن است مشکلاتی از قبیل سردرد و خواب آلودگی و ضعف هضم برای او ایجاد شود.

برای پیشگیری از عوارض هوای گرم و گرمازدگی، توجه به توصیه های زیر ضروری است:

-  در هنگام گرمای هوا در ساعات تابش مستقیم آفتاب از حدود ساعت 10صبح تا 4 عصر، در فضای باز و در معرض آفتاب قرار نگرفته و در صورت اجبار به خروج از خانه، نواحی سایه را برای رفت و آمد انتخاب کنند.

- از کلاه لبه دار و لباس های نخی و خنک مناسب استفاده کنند، زیرا لباس های تنگ و چسبان مانع نفوذ و گردش هوا در زیر لباس و تولید گرمای بیشتر می شوند.

- از قرار دادن اطفال و سالمندان در داخل اتومبیل در هوای گرم حتی با پنجره باز خودداری کنند؛ زیرا دمای هوای داخل اتومبیل حداقل 10درجه گرمتر از محیط بیرونی است و به سرعت فرد را دچار گرمازدگی و کم آبی بدن می کند.

-  در صورت امکان از کارهایی که باید در معرض گرما و یا تابش مستقیم نور آفتاب انجام شوند، مانند فعالیت در کارگاه های ساختمانی و یا انجام فعالیت های ورزشی گروهی، پرهیز شود.

-  زیاده روی در مصرف غذاهای گرم و خشک مانند برخی ادویه جات مانند زیره و فلفل، گرسنگی یا بیخوابی زیاد، استرس، عصبانیت و یبوست باعث افزایش خشکی بدن و در نتیجه افزایش حرارت می شوند که باید از آن ها پرهیز کرد.

- از میوه ها و سبزیجاتی مثل سیب، گلابی، خیار، هندوانه، خربزه، کاهو، گشنیز، خرفه، کاسنی، خاکشیر، آلوبخارا با توجه به وضعیت افراد بیشتر استفاده شود.

-  قبل از قرار گرفتن در محیط گرم و یا ورزش کردن، آب و املاح کافی میل کنند.

هوای سرد در مقایسه با هوای گرم، برای افراد سالم معتدل، مفیدتر است زیرا در چنین هوایی هضم بهتر و اشتها بیشتر و حواس قوی تر می گردد.

رعایت توصیه های زیر برای جلوگیری از آثار ناخوشایند هوای سرد بر بدن مفید است:

•  بدن را از مواجهه با سرما محفوظ نگاه داشته و لباس گرم بپوشید مخصوصا در هنگام خروج از حمام یا رختخواب.
•  دمای اتاق را در حد معمول 18- 23 درجه ثابت نگاه داشته تا در هنگام خروج از اتاق، دچار تغییر ناگهانی دما و مواجهه با کاهش دمای زیاد نشوید. از مصرف ترشی، آب سرد پرهیز کنید.

-  ورزش و فعالیت بدنی مناسب و استفاده از رنگ های گرم مانند قرمز و نارنجی و بوییدنی های گرم مانند بهارنارنج، گلاب، مشک، عنبر، گل مریم، گل نرگس توصیه می شود.

ب) آلودگی هوا:

امروزه آلودگی هوا مهم ترین مساله در بهداشت هواست. همه ما احساس نشاط و پرانرژی بودن در سواحل دریا و مناطق جنگلی و کوهستانی را تجربه کرده ایم و برعکس وقتی در شهرهای بزرگ زندگی یا کار می کنیم، بیشتر اوقات خسته، عصبی و افسرده هستیم. این تاثیر پاکیزگی و آلودگی هوا بر ماست. هوای آلوده اعضای بدن از جمله قلب، مغز و کبد را تحت تاثیر قرار داده و آن ها را دچار بیماری می کند. هوای آلوده باعث تجمع بیش از حد مواد زائد و سمی در بدن، ناتوانی و ضعف بدن در دفع آن ها می شود. مجموعه ای از راهکارهای مبارزه با مضرات آلودگی هوا بر بدن در ادامه بیان شده است.

نکاتی از تجربیات دانشمندان گذشته و تحقیقات علم نوین برای کم کردن آثار سوء آلودگی هوا بر بدن تدابیر زندگی در مناطق دارای هوای آلوده

• روزهای تعطیل و آخر هفته را در پارک ها و فضاهای سبز بگذرانید.
• در ساعات و روزهایی که درجه آلودگی هوا بالاست، از رفت و آمد غیر ضروری به خارج از منزل بپرهیزید.

تدابیر پاک نگاه داشتن هوای منزل

• منزل مسکونی شما دور از محل های تجمع خودروها مانند گاراژها، ترمینال ها و نیز محل های تخلیه زباله قرار داشته باشد.
• اگر در حــال طراحی نقشه ساخت برای منزل مسکونی خود هستید، خانه را طوری بنا کنید که سقف خانه بلند باشد و در صورت امکان اتاق ها و نشیمن رو به مشرق باشند و پنجره هـــــای بزرگ داشته باشد که بعضی رو به مشرق و بعضی رو به شمال باز شوند.
•   اطراف خانه مسکونی خود را درختکاری و گلکاری نمایید.
• در محیط منزل از مصرف دخانیات و نیز استفاده از خوشبوکننده های شیمیایی هوا و حشره کش ها پرهیز شود.
• هنگام ابتلای یکی از اعضای خانواده به بیماری های ویروسی، یک پیمانه سرکه را با 20-18 پیمانه  آب درون قابلمه ریخته و روی حرارت بسیار کم بگذارید تا پیوسته بجوشد.
• تعــــدادی پیاز، سیر یا نارنج، هرکدام از آن ها که در دسترس بود، را از وسط نصف کرده و در گــــوشه و کنار اتاق و محل نشست و برخاست و به خصوص محل خواب اهل منزل قرار دهید و هر 24 ساعت آن ها را برداشته و پیاز، سیر یا نارنج تازه جایگزین نمایید.

تدابیر غذایی در زمان آلودگی هوا

- ترجیحا از گوشت های لطیف تر مانند گوشت گوسفند، جوجه مرغ، کبک، بلدرچین و بزغاله استفاده کنید. بهتر است این گوشت ها را نیز با کمی مواد ترش مانند سماق، غوره، آب لیمو، سرکه یا آب انار ترش پخته و مصرف شوند.

- مصرف انواع مغز دانه ها، سبزی های تازه، میوه ها از جمله سیب، انار، مرکبات رسیده مفید است.

- تا حد امکان از مصرف غذاهای سنگین و دیر هضم مانند الویه با سس فراوان، ماکارونی، آش رشته، مواد غذایی کارخانه ای، فست فودها و غذاهای آماده و سرخ کرده پرهیز کنید. در صورت مصرف ماکارونی و الویه، ادویه هایی مانند پونه و آویشن به آن اضافه کنید

- در صورت بروز یبوست طبع از مواد غذایی ملین مانند انواع سوپ سبزیجات استفاده کنید.

تدابیر مربوط به ورزش و فعالیت در زمان آلودگی هوا

• از فعالیت بدنی سنگین پرهیز کنید. تاب سواری و نشستن بر صندلی متحرک توصیه می شود.

سایر تدابیر :

• از خواب کمتر از 6 ساعت یا بیشتر از 10 ساعت پرهیز کنید.
• در هنگام بروز استرس های روانی، از راهکارهای حفظ آرامش از جمله تلاوت قرآن و دعا یا مناسک مذهبی، استفاده از بوهای خوش و ارتباط با دوستان بهره بگیرید.
• حتی الامکان از مواجهه با تابش امواج مضر به ویژه رایانه و تلفن همراه پرهیز کنید.اگر به عللی ناچار به استفاده از این وسایل هستید:
• از انجام کارهای غیر ضروری مانند بازی با رایانه و تلفن همراه پرهیز کنید.
• کار خود را طوری برنامه ریزی کنید که در طول مدت استفاده مداوم از رایانه، چند مرتبه در زمان های هر چند کوتاه مثلا 15دقیقه به استراحت بپردازید.
• بعد ازهر بیست دقیقه تمرکز بر صفحه رایانه، به مدت بیست ثانیه به یک نقطه دوردست نگاه کنید.
• در ساعاتی از شبانه روز که به تلفن ثابت دسترسی دارید، تلفن همراه خود را خاموش نموده و هم خودتان از تلفن ثابت استفاده کنید و هم به دوستان و آشنایانتان اعلام کنید که به جای تلفن همراه با تلفن ثابت شما تماس بگیرند.
• تلفن همراه خود را شب ها موقع خواب، مخصوصا در هنگام شارژ شدن نزدیک سر خود قرار ندهید. حتی الامکان تلفن همراه خود را دور از خود قرار داده و هنگام مکالمه از هندزفری بیسیم استفاده کنید./ 
• مریم یارپزشکان کارشناس سلامت میانسالان مرکز بهداشت شهدای والفجر