حفظ سلامتی و درمان با خوردنی ها و آشامیدنی های مناسب، از اهمیت خاصی برخوردار است.

بسیاری از اصول ضروری برای زندگی، مانند تغییرات فصلی، خارج از اراده و خواست ما هستند ولی مصرف غذا کاملا قابل برنامه ریزی است. هر یک از مواد غذایی مختلف کیفیت و مزاج خاص خود را دارند. این مساله باعث می شود که نوع مواد غذایی که توسط افراد مصرف می شود، بر خصوصیات جسمی و روحی آن ها تاثیرگذار باشد. بسیاری از بیماری ها به علت عدم توجه مردم به تغذیه صحیح و روش زندگی به وجود می آیند. از آنجا که مصرف خوراکی ها و آشامیدنی ها می تواند به راحتی تحت کنترل قرار گیرد، فرد می تواند به مقدار قابل توجهی با اصلاح تغذیه میزان سلامتی خود را کنترل کند.

برای حفظ تعادل عملکرد اعضا و بافت های مختلف بدن، توصیه های غذایی با رویکردهای مختلف در طب سنتی بیان می شوند.

توصیه های تغذیه ای بر اساس زود هضم بودن یا دیر هضم بودن غذاها:

غذاهای با هضم سریع، بیشتر برای افرادی توصیه می شود که به علت بیماری، هضم قوی ندارند و یا به تازگی از بستر بیماری برخاسته اند. نمونه هایی از این غذاها عبارتند از: جوجه کباب، شوربای مرغ با نان گندم خوب پخته شده. غذاهای دیر هضم برای کسانی که فعالیت های بدنی سنگین انجام می دهند مثل ورزشکاران حرفه ای، کشاورزان، کارگران ساختمانی و آهنگران مناسب است چون این افراد اگر غذای زود هضم استفاده کنند، انرژیشان زود تحلیل می رود و باید از انرژی درونی بدن خود استفاده کنند.

نمونه هایی از این غذاها عبارتند از: تخم مرغ آبپز یا نیمرو، حلیم، گوشت، حلواهایی که با روغن، آرد، نشاسته و عسل یا شکر تهیه شده باشد بهتر است افراد پشت میز نشین و کم تحرک مانند دانشجویان، کارمندان و مدیران از غذاهای فوق استفاده نکنند.

توصیه های تغذیه ای بر اساس مقوی بودن غذاها:

گاهی وقت ها باید غذا را از نظـر کالری کاهش داد یعنی از مواد غذایی استفـــاده کرد که علیرغم مقدار و حجم زیاد، کیفیت و انرژی یا کالری کمی دارند؛ مانند کاهو و شلغم.

این روش برای افرادی استفاده می شود که اشتهای بسیار زیاد و هضم قوی دارند و نمی توانند کم غذا خوردن را تحمل کنند؛ ولی از طرفی چاق هستند و یا مواد نامناسب در بدن آنها زیاد است. در این افراد از غذای حجیم اما کم کالری استفاده می شود.

اما گاهی لازم است که غذا از لحاظ مقدار کم باشد ولی کیفیت بالایی داشته باشد. مثل زرده تخم مرغ نیم پز، آبگوشت گردن بره یا بزغاله، حریره بادام. این روش در افرادی استفاده می شود که توانایی غذاخوردن به مقدار زیاد ندارند ولی بدن آنان نیازمند تقویت با غذاست. به عنوان مثال بیمار سرطانی را در نظر بگیرید. تقریبا تمامی سرطان ها سبب بی اشتهایی و لاغری مفرط می شوند. برای اینکه مواد مغذی کافی به بدن این فرد برسد و بتواند با بیماری مقابله کند، باید از مواد غذایی پر کیفیت و با ارزش به مقدار کم اما در دفعات زیاد استفاده کنیم تا بدن بتواند از همان مقدار کم که مریض قادر به خوردن آن است، بیشترین بهره را ببرد.

توصیه های تغذیه ای بر اساس تداخلات غذایی:

از دیدگاه طب سنتی مصرف برخی از غذاها با هم باعث تولید مواد نامناسب یا اختلالات گوارشی در بدن شده و به سلامتی آسیب می زند. به همین دلیل دستوراتی در طب سنتی در این باره وجود دارد. بنابراین برای حفظ سلامتی توصیه می شود از موارد زیر پرهیز کنید:

×خوردن لبنیات با ترشی ها

×خوردن گوشت همراه با شیر

×خوردن ماست و باقلا

×خوردن خربزه با عسل، مویز یا انبه

×خوردن تخم مرغ با ماهی

×خوردن سرکه با حلیم

×خوردن ترب با ماست

×خوردن سرکه با عدس یا ماش

×خوردن سرکه یا آبلیمو با ماست

×خوردن ماهی با شیر یا هندوانه

توصیه های کلی غذایی:

آداب صحیح غذا خوردن از دیدگاه طب سنتی:

×برای کمک به هضم مناسب غذا در دستگاه گوارش، بهتر است وعده های غذایی را در ساعات مشخصی از روز بخورید و قبل از احساس سیری کامل دست از غذا خوردن بکشید.

×در غذا خوردن حد اعتدال را رعایت کنید. یعنی نه آنقدر زیاد غذا بخورید که باعث سنگینی معده و احساس ناراحتی و حالت تهوع شود و نه آنقدر کم غذا بخورید که باعث ضعف و لاغری و از دست رفتن قوت بدن شود.
×غذاهای زودهضم را نباید همراه با غذاهای دیرهضم استفاده کرد؛ مثلا عادت استفاده از سالاد به همراه غذا و یا خوردن سوپ بلافاصله قبل یا بعد از یک غذای سنگین، بسیار نادرست بوده و باید به تدریج ترک شود. سوپ یا سالاد را می توانید به عنوان یک وعده غذای مجزا یا میان وعده، با فاصله از غذای اصلی بخورید.
×ترجیحا به همراه غذا و یا بلافاصله بعد از آن نوشیدنی استفاده نشود.

×لقمه ها را کوچک بردارید.

×غذا را خوب بجوید. پس از آن که لقمه را داخل دهان گذاشته و مشغول جویدن شدید، به فکر آماده سازی لقمه بعدی نباشید؛ حتی می توانید بعد از هر لقمه قاشق را در بشقاب بگذارید و بدون عجله در بلع غذا، آنرا به طور کامل بجوید. بهترین زمان برای قورت دادن غذا، زمانی است که کامل جویده شده و در حدی با بزاق مخلوط شود که به شکل خمیری یا مایعی نسبتاً رقیق در آید و بلع آن آسان باشد. بدین ترتیب هر لقمه دست کم 30 بار جویدن نیاز دارد ؛ پس به طور میانگین هر وعده غذاخوردن حدود 20 دقیقه طول می کشد.

×محیطی آرام و با نشاط در حین غذا خوردن ایجاد کنید و در هنگام عصبانیت غذا نخورید.

×با آرامش و به آهستگی غذا بخورید و در هنگام غذاخوردن صحبت نکنید. در حین غذا خوردن ذهن تان را به مسائل متفرقه مانند تماشای تلویزیون، گوش دادن به موسیقی، مطالعه کردن مشغول نکنید.

×غذا را خیلی داغ یا خیلی سرد نخورید.

×به صورت ایستاده یا در حال حرکت غذا نخورید.

×بلافاصله بعد از خوردن غذا ورزش یا فعالیت سنگین نکنید.

×از خوردن میوه و یا نوشیدنی بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.

×از خوابیدن بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.

آداب صحیح آشامیدن آب و نوشیدنی ها از دیدگاه طب سنتی:

از دیدگاه طب سنتی نوشیدن آب و سایر نوشیدنی ها نیز قوانینی دارد که اگر رعایت نشوند باعث ایجاد بیماری در بدن می شود. بنابراین به توصیه های زیر توجه کنید:

×از نوشیدن آب یا نوشیدنی یخ مخصوصا این که برای خنک شدن در آن یخ انداخته باشند خودداری کنید.
×به همراه غذا و بلافاصله پس از آن مایعات مصرف نکنید.

×آب را در لیوان یا ظرفی که لبه آن شکسته باشد، نخورید.

×در بین خواب یا بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب و در حالت ناشتا آب سرد نخورید. بنابراین اگر جزو کسانی هستید که شب موقع خواب یک پارچ آب بالای سر خود می گذارید، این عادت را کم کم ترک کنید.
×بلافاصله بعد از ورزش و حرکات سنگین در حالی که بدن هنوز گرم است آب سرد ننوشید. متاسفانه اغلب در باشگاه های ورزشی مشاهده می شود که ورزشکاران یک بطری آب یخ به همــراه داشته و در حین انجام ورزش از آن می نوشند. این کار بسیار مضر است. اگر مدت زمان ورزش کوتاه است و با تعریق چندانی همراه نیست، آب را نیم ساعت بعد از ورزش که بدن خنک شد، بنوشید. اگر مدت زمان ورزش طولانی و با عرق زیاد همراه است، در حین ورزش از آب با دمای معمولی استفاده نمایید.

×در حمام یا بلافاصله بعد از خروج از حمام، آب مخصوصا آب سرد ننوشید.

×بعد از غذاهای شور، ترش یا چرب آب ننوشید.

×آب و مایعات را به یک باره سر نکشید و آن را جرعه جرعه بنوشید.

×در حالت خوابیده آب ننوشید ./

«مریم یارپزشکان» کارشناس سلامت میانسالان مرکز بهداشت شهدای والفجر