چاقی کودکان قبل از 12 سالگی خطر ناباروری آن ها را در آینده افزایش می دهد.

تجمع بیش از حد چربی در بدن را اضافه وزن و چاقی می گویند که بر اساس شاخص BMI  تعیین می گردد. BMI  بر اساس وزن بر حسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد به متر می باشد و افرادی که دارای BMI  سی و بالاتر هستند چاق محسوب می شوند.

درمان چاقی مستلزم تغییر و اصلاح شیوۀ زندگی است. استفاده از رژیم غذایی مناسب، افزایش دریافت فیبر غذایی و فعالیت بدنی مناسب شامل حداقل نیم ساعت پیاده‌روی روزانه به میزان پنج نوبت در هفته افزایش وزن و چاقی را کاهش خواهد داد.

از آنجا که چاقی در زنان مشکلاتی در عملکرد تخمدان‌ها ایجاد کرده و نهایتاً باعث کاهش میزان باروری می شود.

چاقی در دوران باروری

در این مقاله به ارتباط وضعیت باروری با چاقی خواهیم پرداخت. اگر چه مساله چاقی در کشور ما در همه گروه های سنی و در هر دو جنس بروز کرده است، اما چاقی شکمی در دختران به ویژه در سنین بالای بیست و پنج سال، بیشتر دیده می‌شود.

ناباروری از سوی سازمان جهانی بهداشت به عنـوان یکـی از مهمترین مشکلات بهداشت عمومی مطرح است؛ به گونـه ای که نزدیک 81 میلیون زوج نابـارور در سراسـر دنیـا وجـود دارنـد.

 بـر پایـه مطالعـه ملـی نابـاروری در ایـران (NIS) (National Infertility Study)  در سال های  2004 و 2005 شیوع ناباروری اولیه موجود 3.4% برآورد شده است. عوامل مختلفـی بر بروز نازایی تاثیر میگذارنـد و ناباروری را به یک اختلال چند عاملی تبدیل می کنند، مطالعـات نشـان داده انـد کـه این عوامل شامل سن، استرس، رژیم غذایی ناسالم، اضـافه وزن یا چاقی یا لاغری مفرط، ورزش های شدید و نامناسب و سیگار کشیدن می باشد.

مطالعات نشان داده است که هر چه نسبت وزن به مجذور قد یا همان نمایه توده بدنی (BMI) افزایش پیدا کند، سن اولین قاعدگی (منارک) کاهش می یابد. عوارض تغییر زمان قاعدگی یا منارک و چاقی از دوره نوجوانی شروع می شود. به طوری که چاقی کودکان قبل از 12 سالگی خطر ناباروری آن ها را در آینده افزایش می دهد.

در مطالعه ای که به مدت 25 سال بر روی 8498 کودک استرالیایی 15-7 ساله انجام شد نشان داد زمانی که کودکان به سن 41-31 سال رسیدند کودکان چاق بیشتر از سایر کودکان مورد مطالعه، ناباروری را تجربه کردند، چاقی زودرس بر تکامل سیستم تولید مثل دختران تأثیر می گذارد و می تواند در ایجاد سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOs) در نوجوانان نقش داشته باشد و خطر ناباروری را افزایش دهد. در زنان مبتلا به سندرم تخمدان‌ پلی‌کیستیک (PCOs) که BMI مساوی یا بیشتر از 35 دارند ممکن است با روش های معمول مانند ورزش، رژیم درمانی، داروهای محرک تخمک‌گذاری امکان باروری برای آن ها فراهم نشود.

در سلول‌های چربی نوعی پروتیین بنام لپتین ساخته می شود که بر سلول های مغز اثر می گذارد و سبب کاهش مصرف غذا و افزایش مصرف انرژی می‌شود و متابولیسم اسیدهای چرب را کاهش می‌دهد. علی رغم این که میزان لپتین در بدن افراد چاق بالا است اما مغز آنها سیگنال مهمی ندارد تا خوردن را متوقف کند. این وضعیت را "مقاومت به لپتین" می‌گویند. این مقاومت با فعالیت بدنی مناسب شکسته می شود. از طرفی از آنجا که کمبود روی (Zn) سبب کاهش سطح لپتین می‌شود؛ لذا مصرف مکمل‌های حاوی روی می تواند مفید باشد.

از دیگر اثرهای چاقی بر بـاروری مــی تــوان از تاثیر بــر هورمــون هــای آزاد کننــده گنادوتروپین مغز یا  GnRHهـا (Gonadotropin-Releasing Hormone) یاد کرد.

چاقی می تواند به صورت مسـتقیم و غیـر مسـتقیم نـورون هـای GnRH  را برانگیـــزد و در پایـــان از ایـــن راه بـــر ترشـــح گنادوتروپین ها و هورمون های جنسی اثـر بگـذارد. ایـن تـاثیر می تواند به کاهش تخمک گذاری و باروری انجامد. همچنـین، چاقی با مکانیسم اثر بر مقاومت به انسـولین و آروماتیزاسـیون محیطی هورمون های جنسی از جمله تستوسترون (هورمون مردانه) نیز می تواند بر باروری تاثیرگـذار باشد و باعث ناباروری به ویژه در مردان بشود

ارتباط نسبت دورکمر به دور باسن با ناباروری نیز در مطالعات متعددی مورد بررسی و تایید قرار گرفته است. در زنان چاق مراجعه کننده به کلینیک ناباروری و حتی در زنان دارای وزن مناسب افزایش نسبت دور کمر به دور باسن با کاهش میزان باروری همراه بوده است.

چاقی قبل از بارداری

تمرکز بر سلامت قبل از بارداری، بخش مهمی از یک حاملگی سالم است. رسیدن به وزن ایده ال قبل از حاملگی می‌تواند شانس ابتلا به بارداری را افزایش دهد و خطر عوارض حاملگی را به حداقل برساند.

بارداری در زنان چاق، هم برای مادر و هم برای جنین با عوارض زیادی همراه خواهد بود. چاقی سبب افزایش خطر ابتلا به سقط، ناهنجاری‌ها و بیماری های جنینی و نوزادی شده و در نهایت مرگ و میر را افزایش می‌دهد.

منابع تحقیقاتی نشان می‌دهند که زنان باید به وزن قبل از بارداری نسبت به وزنی که در دوران بارداری به دست می‌آورند، توجه بیشتری داشته باشند؛ چرا که عوارض در دوران بارداری در زنان دارای اضافه وزن یا چاق بیش از زنان با وزن نرمال‌ است که پس از زایمان اضافه وزن پیدا می‌کنند.

محققان هلندی دریافتند که 34 درصد از زنانی که قبل از بارداری وزن طبیعی داشتند، عوارض حاملگی را تجربه کرده‌اند که این میزان در زنانی که قبل از بارداری وزن بالایی داشته‌اند، 60 درصد است. علاوه‌ بر این، 90 درصد از زنان مبتلا به چاقی بالا و افزایش وزن زیاد در دوران بارداری این عوارض را تجربه کرده‌اند.

افزایش شانس باروری با درمان چاقی

چاقی از یک سو با عوارضی چون افـزایش مقاومـت بـه انسولین و افزایش لپتین داخل فولیکـولی، اختلال تعادل هورمونی، تغییر زمان آغاز قاعدگی و اختلال قاعدگی و از سویی دیگر به دلیل اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان که منجر به اختلال تخمک گذاری، کاهش کیفیت تخمک و تغییر پذیرش آندومتر می شود، بـر بـاروری اثـر منفـی می گذارد، بنابراین با کاهش وزن، تخمـک گـذاری بهبـود مـی یابـد.

داشتن شاخص تودۀ بدنی یا BMI 30 و بالاتر شانس تخمک‌گذاری نرمال را کاهش می دهد علاوه بر این چاقی می‌تواند نتیجۀ لقاح آزمایشگاهی (IVF) را تحت تاثیر قرار داده و ریسک IVF ناموفق را افزایش دهد.

بر این اساس توصیه می‌شود زنان چاق که تمایل به بارداری دارند و با روش‌های معمول موفق به کاهش وزن نشده‌اند، از مراکز جراحی‌های متابولیک مشاوره بگیرند تا وزن آن ها کاهش یابد، در ضمن با انجام این عمل از بروز عوارضی مانند دیابت بارداری، فشار خون بالا و مسمومیت حاملگی پیشگیری می‌شود.

چاقی و عوارض بارداری

چاقی در دوران بارداری خطر عوارض حاملگی را افزایش می‌دهد، این عوارض شامل:  

·         خطر سقط جنین و تولد نوزاد مرده

·         دیابت بارداری

·         پره اکلامپسی (یک عارضۀ بارداری که با فشار خون بالا و علائم آسیب به ارگان هایی مانند کلیه‌ها و قلب)

·         ایجاد مشکل در زایمان طبیعی و زایمان طبیعی بدون درد

·         نیاز به سزارین و بروز مشکلات آن مانند عفونت زخم

اقدامات کاهش وزن قبل از بارداری

برای کاهش وزن قبل از بارداری می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

·         داشتن یک رژیم غذایی سالم

·         مراجعه به یک متخصص تغذیه یا متخصص چاقی

·         دریافت حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت هوازی متوسط یا 75 دقیقه در هفته فعالیت هوازی شدید یا ترکیبی از فعالیت متوسط و شدید ترجیحاً این زمان در طول هفته پخش شود.

جمال دهقان فرد کارشناس مسوول واحد سلامت خانواده و جمعیت مرکز بهداشت شهدای والفجر

سارا جوادپور نوبندگانی کارشناس جمعیت و سلامت باروری مرکز بهداشت شهدای والفجر