تمام پدرها و مادرها مایلند فرزندانی موفق، توانمند و در عین حال خوش رفتار داشته باشند. آن ها بسیار تلاش می کنند تا با استفاده از تجربه های شخصی، مشورت با بزرگترها یا متخصصین، و مراجعه به متن های موجود با دردسرهایی که هنگام مدیریت و پرورش کودکان رخ می دهد مقابله کنند و معمولاً هم در این کار موفق می شوند. با این حال آموزش اصول تغییر رفتار می تواند این موفقیت را افزایش دهد به ویژه برای والدینی که خود با مشکلاتی مواجه هستند یا فرزندشان به راحتی از آنان اطاعت نمی کند. در واقع اصول تغییر رفتار، اساس علمی برای مهارت های فرزندپروری به حساب می آیند.

رفتار واکنشی از کودک است که قابل مشاهده می باشد و آنچه پس از رفتار می آید، پیامد است. پیامد شامل واکنش هایی است که والدین به رفتار کودک نشان می دهند یا او در نتیجه عملکرد خودش با آن ها مواجه می شود. گاه این واکنش ها باعث می شود رفتار کودک تقویت افزایش رخداد رفتار شود، مثل زمان هایی که کودک را تشویق می کنند. گاهی هم بازخورد محیط به رفتار کودک باعث کاهش رخداد رفتار او می شود مثلا وقتی تلاشش به نتیجه نمی رسد یا کسی آن را جدی نمی گیرد.

خندیدن به ناسزایی که کودک از دوستانش در مهد کودک یاد گرفته نوعی تشویق و تقویت رفتار نامناسب اوست در حالی که نگاه نکردن و توجه نشان ندادن به نقاشی کودک ممکن است به تدریج باعث شود که او علاقه اش را به نقاشی از دست بدهد.

وقتی قرار است والدین رفتارهای مطلوب کودکان را تقویت کنند و بدرفتاری هایشان را کاهش دهند، اول باید بتوانند به رفتارهای آنان توجه و آن ها را توصیف کنند این کار باعث می شود آنان تعریف های کلی و مبهمی را که معمولا در مورد کودکان بکار می برند، کنار بگذارند، توضیح هایی که معمولا با دلخوری و رنجش والدین همراهند و به آن ها اجازه نمی دهند که درکی روشن از کارهای فرزندان خود داشته باشند.

ثبت رفتار

در ثبت رفتار باید به زمان و مکان بروز رفتار اشاره کرد؛ یعنی قبل از بروز رفتار چه اتفاقی رخ می دهد و پس از آن چه می شود. با این کار والدین متوجه می شوند که چه شرایطی موجب بروز رفتار می شود و کودک در ازای انجام آن رفتار خاص با چه پیامدی مواجه می شود یا واکنش آنان در برابر رفتار کودک چیست. هم چنین موقعیت های پرخطر و آن دسته از رفتارهای والدین که منجر به تقویت رفتار کودک شده اند با این کار مشخص می شوند.

برای این که یک رفتار در کودک تغییر پیدا کند، ابتدا باید آن رفتار تعریف و سپس ثبت شود. رفتاری که در نظر گرفته می شود باید رفتاری باشد که کودک قادر به انجام آن می باشد و نیز آن را انجام می دهد. مثلا رفتار مسواک زدن قبل از خواب، اگر کودک بعضی شب ها مسواک می زند، می تواند انتخاب مناسبی برای ثبت و تقویت رفتار کودک در شروع برنامه اصلاح رفتار باشد.

اهمیت ثبت رفتار

ثبت رفتار مفید است، زیرا:

1. والدین فرصت پیدا می کنند تا ببینند برداشتی که از مشکلات رفتاری کودک دارند تا چه اندازه درست است . مثلا وقتی می گویند «مریم از صبح تا شب داره جیغ میزنه» با ثبت دفعات تکرار جیغ ها می بینند که مثلا او حداکثر 4 بار داد و بیداد کرده است!

2. زمان و دلیل بروز رفتار کودک را متوجه می شوند. برای مثال می فهمند بی قراری و پا کوبیدن های آرش معمولا ظهرها قبل از ناهار رخ می دهد که خیلی گرسنه است. 

3.آنان به نوع و شدت واکنش خودشان نسبت به آن رفتار پی می برند. مثلا متوجه می شوند هر وقت از سرکار برمی گردند در برابر خواسته های شاهین زود تسلیم می شوند در حالی که وقت های دیگر حرف، حرف خودشان است!

4.می توانند سیر رفتار کودک را در طی زمان تعیین کنند. مثلا متوجه می شوند داد و فریاد مهسا دارد کمتر می شود یا شدت پیدا می کند. 

5.می توانند بفهمند مداخلاتشان چه فایده ای داشته است. برای مثال از وقتی که به داد و فریاد مینا هنگام مطرح کردن درخواستش، توجه نشان نمی دهند او آرام تر حرف می زند. 

نکته های مهم در ثبت رفتار:

 از آن جایی که ثبت رفتار به مشاهده دقیق اینکه آیا رفتار واقعا رخ می دهد و نیز به شمارش تعداد رخ دادن آن یا مدت زمان ادامه آن بستگی دارد باید به خاطر داشت.

1-بلافاصله پس از انجام رفتار باید آن را ثبت کرد. به حافظه، حدس و گمان یا یادآوری نباید اتکا نمود.

2-موقع ثبت رفتار نباید به کودک چسبید یا او را تعقیب کرد. باید ضمن ادامه کار جاری، از گوشه چشم رفتار او را پایید.

 3-در شروع برنامه رفتاری بهتر است وقتی از شبانه روز را به ثبت رفتار اختصاص داد که مزاحمی وجود ندارد.

4-بهتر است ثبت رفتار به صورت هفتگی صورت گیرد برای مثال هر روز در مدت زمان یک ساعت پس از بازگشت کودک از مدرسه رفتارش را مورد ارزیابی قرار داد. هر روز باید همان ساعت و مدت زمان خاص مورد نظر باشد.

 5-فقط وقتی باید در نمودار علامت زده شود که والدین در همان فاصله زمانی قرار دارد و مطمئن است که رفتار را مشاهده کرده است.

6-ثبت برخی رفتارها سخت است مانند "محل نگذاشتن" یا " رعایت نکردن"یا "حرف گوش نکردن". در این موارد می توان تعداد دفعه هایی را که از کودک کاری خواسته شده و او آن را انجام نداده است مشخص کرد./جانتاب هادی زاده- مسئول سلامت روان،اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت شهدای والفجر