استخوان یک بافت زنده است که دارای دو لایه داخلی و خارجی می باشد. لایه خارجی یک لایه پوشاننده بر استخوان است که مسوول خون رسانی و عصب رسانی به استخوان می باشد. لایه داخلی متشکل از شبکه های ضخیم به شکل لانه زنبوریست. زمانی که فضای مابین شبکه ها یا لایه داخلی به علت افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به طور کامل بزرگ شوند به آن پوکی استخوان می گویند.

در اثر چنین تغییری استخوان ضعیف شده و با کوچک ترین ضربه دچار شکستگی می شود. از دست دادن استخوان ها به طور خاموش و بی سر و صدا اتفاق می افتد و اغلب اوقات تا زمان رخ دادن شکستگی علامت خاصی ندارد. در فرد مبتلا به این بیماری، یک سقوط ساده از ارتفاع کم، یک چرخش ناگهانی،  خم و راست شدن سریع یا حتی افتادن در یک چاله کوچک می تواند باعث شکستگی استخوان شود.

بیشترین شکستگی مربوط به پوکی استخوان در ناحیه های لگن، ستون مهره ها، مچ یا قسمت بالای بازو رخ می دهد. البته گاهی شکستگی یک استخوان می تواند در ادامه به شکستن سایر استخوان ها نیز منجر شود. بنابراین لازم است در اسرع وقت نسبت به تشخیص و درمان این بیماری اقدام شود.

در دنیا، در افراد بالای 50 سال، از هر سه زن یک نفر و از هر پنج مرد یک نفر به این بیماری مبتلاست.

• وقتی پوکی استخوان بر روی ستون فقرات تاثیر بگذارد، اغلب منجر به درد، کاهش وزن و ایجاد قوز در پشت می شود.
• درد و رنج ناشی از شکستگی ها می تواند زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد. وابستگی به افراد مراقب، کاهش فعالیت های روزمره و در نهایت افسردگی، شایع ترین این تاثیرات هستند.
• ناتوانی حاصل از پوکی استخوان همانند یا بیشتر از ناتوانی ناشی از بسیاری از بیماری ها است. در افرادی که هنوز شاغل هستند، شکستگی باعث از دست رفتن تعداد زیادی از روزهای کاری می شود و به خصوص در برخی از حرفه ها، در ادامه کار اختلال ایجاد می کند.
• 33 درصد از بیمارانی که مبتلا به شکستگی لگن ناشی از پوکی استخوان می شوند، طی یکسال بعد از آن به طور کامل وابسته شده یا در خانه های سالمندان مقیم می شوند  و 20 تا 24 درصد از این افراد در همان سال فوت می کند.
• ایجاد یک شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان می تواند به صورت پی در پی یا دومینو وار به ایجادشکستگی های متعدد بعدی منجر شود.

آیا شما در معرض خطر هستید؟

افراد بالای 60 سال بیشتر از بقیه در معرض پوکی استخوان قرار دارند. البته این بدان معنی نیست که افراد با سن پایین تر در خطر ابتلا به این بیماری نیستند. شروع یائسگی در خانم ها، آغازگر ضعف در استخوان ها است؛ به همین دلیل بانوان باید از سنین جوانی به فکر حفظ تراکم و سلامت استخوان های خود باشند.

از آنجا که پوکی استخوان علایم آشکاری ندارد، لازم است در ارتباط با سلامت استخوان ها با پزشک تان مشورت کنید.

اصلی ترین عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان یا شکستگی های  ناشی از آن عبارتند از:

• بیماری هایی مانند روماتیسم مفصلی، دیابت، سرطان پستان یا پروستات و یا بیماری های گوارشی از عوامل ایجاد پوکی استخوان هستند.
• استفاده طولانی مدت از داروهای گلوکوکورتیکوئید مانند هیدروکورتیزون خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد.
• سبک زندگی کم تحرک و بدون فعالیت بدنی
• کم وزن بودن یا شاخص توده بدنی زیر 19
• سیگار کشیدن و یا نوشیدن الکل
• یائسگی زودرس
• سابقه شکستگی لگن یا ابتلا به پوکی استخوان در والدین
• مصرف کم کلسیم و دوری زیاد از آفتاب

تشخیص پوکی استخوان

سنجش سلامت استخوان که به طور معمول شامل میزان خطر شکستگی استخوان است، تعیین می کند که شما تا چه حد در معرض خط ابتلا به پوکی استخوان قرار دارید. بنابر نتایج این سنجش و بر اساس سن و شرایط شما، پزشک تعیین خواهد کرد که آیا نیاز به سنجش تراکم استخوان  (BMD) نیز دارید یا خیر. متداولترین روش برای تعیین میزانBMD ، اسکن تراکم استخوان یا سنجش میزان جذب اشعه ایکس یا  DXA است. در این اسکن سریع و کم تهاجمی، میزان تراکم استخوان در ناحیه لگن و ستون فقرات مورد ارزیابی قرار می گیرد. نتیجه این سنجش نشان می دهد که فرد تا چه حد مبتلا و یا در معرض ابتلا به پوکی استخوان است.

پوکی استخوان درمان پذیر است

بیمارانی که در معرض خطر بالای شکستگی های ناشی از پوکی استخوان هستند، می توانند با درمان دارویی مناسب، این خطر را کاهش دهند. امروزه گستره بالایی ازگزینه های درمانی برای پوکی استخوان وجود دارد. البته نوع درمان بسته به شرایط هر فرد و میزان بیماری وی متفاوت است.

 بر اساس آمار، معالجات می تواند خطر شکستگی لگن را تا 40 درصد، شکستگی مهره ها را بین 30 تا 70 درصد و شکستگی های غیر مهره ای را بین 30 تا 40 درصد کاهش دهد. پزشک ممکن است برای شما مکمل های کلسیم و یا ویتامین Dتجویز کند که میزان مصرف آن بستگی به شرایط شما دارد. در کنار آن ممکن است ورز شهای خاصی با هدف تقویت عضلات برای حفظ استخوا نها تجویز شود و در عین حال سبب بالا رفتن بیشتر میزان تعادل شما شود. در مواقعی هم به شما کمکمی شود تا یاد بگیرید که چگونه شرایط خانه هایتان را ایمن کنید که با خطر سقوط مواجه نشوید. مانند تمامی داروها، داروهای درمان پوکی استخوان هم لازم است طبق دستور پزشک مصرف شوند.

چند نکته برای یادآوری

اگر احساس کردید که در معرض خطر قرار دارید، یک اسکن تراکم استخوان یا سنجش میزان جذب اشعه ایکس انجام دهید. اگر بالای 50 سال دارید و با یک سقوط ساده دچار شکستگی شده اید، احتمالا در معرض پوکی استخوان هستید و لازم است به پزشک مراجعه کنید. درمان پوکی استخوان بسیار موثر بوده و می تواند به شما کمک کند به زندگی فعال و مستقل خود ادامه دهید. در صورتی که پزشکتان تشخیص داد که باید تحت درمان قرار گیرید، نگران نشوید و در عین حال بدون مشورت وی درمانتان را ناتمام نگذارید.

راهنمای خودمراقبتی برای افراد دچار پوکی استخوان

1. علاوه بر مصرف دارو برای درمان پوکی استخوان، افراد مبتلا به پوکی استخوان در هر سنی) باید از این راهنما استفاده کنند:
2. پرهیز از سیگار و الکل
3. همواره تلاش کنید تا در رژیم غذایی شما به میزان کافی کلسیم و پروتئین وجود داشته باشد.
4. سه بار در هفته و هربار به مدت 30 تا 40 دقیقه فعالیت بدنی مناسب )نظیر پیاده روی) داشته باشید. تمرین با وزنه و تمرینات هوازی می تواند مفید باشد.
5. در کنار مصرف مکمل های ویتامین D تلاش کنید تا زمان بیشتری را در خارج از خانه و در معرض تابش خورشید بمانید./
   
   «زهرا تجلی» کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیرواگیر مرکز بهداشت شهدای والفجر