یک سیستم پدافند زیستی قوی بر چهار رکن اصلی استوار است:

۱.  پیشگیری (Prevention)

•  کنترل مرزها: نظارت بر واردات و صادرات مواد بیولوژیک .
•  امن‌سازی آزمایشگاه‌ها: تدوین مقررات سختگیرانه برای کار با عوامل خطرناک.
•  نظارت صلح آمیز: نظارت بر تحقیقاتی که هم کاربرد صلح‌آمیز و هم کاربرد سلاحی دارند.
•  دیپلماسی و توافق‌نامه‌ها: پایبندی به کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیک.

۲.  شناسایی و تشخیص (Detection & Diagnosis)

• سیستم‌های نظارتی: ایجاد شبکه‌های مراقبتی ( Surveillance ) برای رصد سریع و همه‌گیر بیماری‌ها (مانند سامانه‌های مراقبت سندرومیک) .
•  تشخیص سریع : توسعه و ذخیره‌سازی (stockpiling) کیت‌های تشخیصی سریع برای شناسایی عوامل تهدیدکننده در زمان کوتاه .
•  هشدار زودهنگام : استفاده از فناوری‌های حسگر زیستی (Biosensors) برای شناسایی عوامل بیولوژیک در هوا، آب و خاک.

۳.  پاسخ و مقابله  (Response & Mitigation)

•  طرح‌ریزی برای وضعیت اضطراری : داشتن برنامه‌های عملیاتی برای قرنطینه، ایزوله و تریاژ بیماران.
•  ذخایر استراتژیک : ایجاد انبارهای ملی از واکسن، داروهای ضدویروس و آنتی‌بیوتیک‌ها.
•  پاسخ پزشکی : ایجاد تیم‌های واکنش سریع پزشکی و آزمایشگاه‌های سیار.
•  ارتباطات خطر : اطلاع‌رسانی شفاف، سریع و دقیق به مردم برای جلوگیری از وحشت.

۴.  بازیابی و ترمیم (Recovery & Resilience)

•  بازگشت به حالت عادی : برنامه‌ریزی برای بازگشت خدمات درمانی، اقتصادی و اجتماعی به وضعیت نرمال.
•  پشتیبانی روانی : ارائه خدمات سلامت روان به قربانیان و کادر درمان.
•  بازسازی اعتماد : ترمیم اعتماد عمومی به نهادهای حاکمیتی پس از بحران.

  سطوح مختلف پدافند زیستی

پدافند زیستی در چند سطح عمل می‌کند:

•  فردی : استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) مانند ماسک، دستکش و گان.
•  سازمانی/ بیمارستانی : اجرای پروتکل‌های کنترل عفونت در مراکز درمانی.
•  اجتماعی/ شهری : اجرای قرنطینه شهری، فاصله‌گذاری اجتماعی و واکسیناسیون گسترده.
•  ملی : تدوین استراتژی ملی پدافند زیستی، رصدخانه ملی سلامت و ذخایر استراتژیک.
•  بین‌المللی : همکاری با سازمان‌هایی مانند سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای گزارش‌دهی و مهار جهانی بیماری‌ها.

 نقش آگاهی عمومی و آموزش همگانی

مردم، اولین خط دفاعی و همچنین اولین قربانیان در یک حمله یا همه‌گیری زیستی هستند.

 آموزش عمومی در موارد زیر حیاتی است:

•  شناخت راه‌های انتقال بیماری (قطرات، هوا، تماس).
•  رعایت بهداشت فردی (شستشوی دست، رعایت آداب سرفه و عطسه).
•  باورپذیری و پیروی از دستورالعمل‌های بهداشتی در بحران.
•  شناخت علائم هشداردهنده و زمان مراجعه به مراکز درمانی.
•  مشارکت در برنامه‌های واکسیناسیون.

 جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

تهدیدات زیستی در جهان به هم ‌پیوسته امروز، مرز نمی‌شناسند. پدافند زیستی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. سرمایه‌گذاری در تحقیقات علوم پایه، توسعه فناوری‌های تشخیصی، تقویت سیستم سلامت و آموزش عمومی، ستون‌های یک پدافند زیستی موفق هستند.

پدافند زیستی، تنها ساختن انبار واکسن نیست؛  بلکه ساختن یک سیستم سلامت تاب‌آور،  یک جامعه آگاه و یک حکمرانی کارآمد است. بهترین پدافند زیستی، سیستمی است که قبل از وقوع حادثه ساخته شود، در حین بحران به سرعت فعال شود و پس از آن، جامعه را به سرعت ترمیم کند. این، سپر نامرئی ما در برابر یکی از پیچیده‌ترین تهدیدات قرن بیست و یکم است./ « غلامعلی ارسلانی» کارشناس واحد مدیریت کاهش خطر و بلایا مرکز بهداشت شهدای والفجر