زندگی در خانواده نقش اساسی در حفظ سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی کودکان و والدین دارد. خانواده اولین و مهم‌ترین بافت اجتماعی را برای رشد انسان فراهم می سازد.

اکثر مشکلات رفتاری کودکان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده به‌ ویژه والدین می‌باشد. به عبارت دیگر وجود مشکلات رفتاری کودک به منزله روابط معیوب اعضای خانواده با یکدیگر است و با روش‌های تربیتی نادرست والدین و تعاملات معیوب آن‌ها با فرزندان ارتباط دارد.

منظور از شیوه‌های فرزند پروری، روش‌هایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود به ‌کار می‌گیرند و بیانگر نگرش‌هایی است که آن‌ها نسبت به فرزندان خود دارند و همچنین شامل معیارها و قوانینی است که برای فرزندان خویش وضع می کنند.

روش های ارتباطی والدین و فرزندان به چهار قسمت کلی تقسیم شده است:

1-والدین مقتدر        

2 -والدین مستبد

3-والدین سهل گیر   

 4-والدین مسامحه گر یا بی اعتنا

بهترین شیوه فرزند پروری سبک مقتدرانه است. نتیجه نهایی شیوه فرزندپروری مقتدرانه، کودکی شایسته است که سازگاری روانی موثر و نتیجه بخشی از خود بروز می دهد. این روش دارای ترتیبی است که به لحاظ عاطفی مطمئن می باشد، پدر یا مادر محیط ثابت و محکمی ایجاد می کنند که کودک در این محیط پیام هایی را دریافت می کند که او را به عنوان فردی دارای حقوق فردی ارزیابی می کند. این روش می تواند کاملا برای رشد عزت نفس و استقلال فکری مطلوب باشد.

راهبردهای ایجاد و حفظ رابطه سالم با نوجوان:

ž    صادق و آزاد اندیش باشید.

ž    از شیوه فرزند‌پروری متعادل استفاده کنید.

ž    تاکید بر مثبت بودن.

ž    نوجوان خود را به حضور در فعالیت‌های فوق برنامه تشویق کنید.

ž    باورهای غلط در مورد نوجوان را بشناسید.

ž    در زندگی و فعالیت‌های فرزندان مان شرکت داشته باشیم.

ž    روزانه دست کم 15 دقیقه به کاری که فرزندمان خواسته بپردازیم.

ž    هفته‌ای یک بار فعالیتی را با فرزندمان ترتیب دهیم.

ž    از فعالیت‌های فرزندمان حمایت کنیم.

ž    همواره رفتار خوب را با واکنش فوری پاسخ دهیم.

ž    هنگام صرف غذا از فرصت استفاده کرده و به تبادل خبرهای روزمره با خانواده بپردازیم.

ž    مراقب زمان‌های پر استرس در زندگی فرزندمان باشیم.

گام های اساسی جهت تعیین قوانین و مقررات برای نوجوانان

ž    قوانین روشن وضع کنید و با رشد فرزندان، آنها را مورد بازبینی قرار دهید.

ž    عواقب متناسب برای عدم رعایت قوانین وضع کنید.

ž    درباره عواقب با نوجوان مذاکره کنید.

ž    میان استقلال فرزندان و کنترل رفتار آنها تعادل برقرار کنید.

ž    در مورد اینکه بزرگسالان نیز دارای قوانینی هستند با نوجوان خود صحبت کنید.

ž    ارزشمندی مسائل برای بحث و مشاجره را تعیین کنید.

ž    قوانین روشن، معقول و ایمن وضع کنید و با بزرگ شدن فرزندتان آنها را مورد بازبینی قرار دهید.

ž    عواقب قانون شکنی را متناسب تعیین کنید.

ž    مجموعه‌ای از عواقب را که با درجات مختلف تخطی از قوانین متناسب هستند در نظر بگیرید و برای مذاکره درباره آنها آمادگی داشته باشید.

ž    نشان دهید که به فرزندان خود اعتماد دارید ولی در عین حال محدودیت‌هایی را هم برای آنان قایل شوید.

ž    اشکالی ندارد که «نه» بگویید. بین کنترل رفتار نوجوانان خود و مستقل بار آوردن آنها تعادل برقرار کنید.

ž    نوجوانان ضمن اینکه دوست دارند مستقل باشند به اعمال محدودیت بر آزادی‌های خود نیز علاقه دارند، حتی هنگامی که هنوز نوجوانی بیش نیستند. این کار امکان آن را فراهم می‌سازد که به دوستان خود بگویند «پدر و مادرم اجازه نمی‌دهند».

نقش دوستان در زندگی نوجوان

همچون هر پدیده دیگری، دوستان در زندگی نوجوان می‌توانند نقش مثبت یا منفی داشته باشند. ارتباط بیشتر و عمیق‌تر با همسالان یکی از ویژگی‌های نوجوانی و وجه تمایز این دوره از دوره کودکی است.

باید بدانیم حتی در این دوره هم پدر و مادر جایگاه مهمی در ذهن و زندگی نوجوان دارند. چنان که در بخش‌های پیشین گفتیم پدر و مادر رابطه خوبی با نوجوان داشته باشند، این رابطه نقش دوستان را تعدیل خواهد کرد.

گرچه به نظر می رسد نوجوانان هنگامی که از سنین کودکی وارد نوجوانی می‌شوند از دوستان و همسالان شان بیشتر یاد می‌گیرند تا خانواده؛ اما یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد همان نوجوانان ترجیح می‌دهند راجع به موضوعات مهم از والدین شان نظر بخواهند تا دوستان.

والدین می‌توانند با رعایت چند نکته ساده فشار همسالان را تا حد زیادی تقلیل دهند.

سعی کنید دوستان فرزند خود را بشناسید و در صورت امکان، با پدر و مادر آنها آشنا شوید. 

درباره رهبر یا پیرو بودن صحبت کنید. به حرف‌های فرزند خود گوش کنید و به آنها بگویید که مشکلات کنار آمدن با فشار همسالان را می‌فهمید.

اگر صادقانه و بدون قضاوت به حرف‌های آنها گوش کنید این احتمال را که درباره رابطه با دوستان شان با شما صحبت کنند را افزایش خواهید داد.

آموزش نه گفتن به نوجوان

از نوجوان خود بپرسید که آیا می‌داند در پاسخ تعارف سیگار یا مواد چه باید بگوید؟ اگر فرزند شما ظاهرا نمی‌داند چه پاسخی باید بدهد، بگویید که این پاسخ ها می‌توانند مناسب باشند:

•       بگو «نه، مرسى» یا «از این پیشنهادت خوشم نیامد».

•       دوست تو ممکن است بیشتر تعارف کند ولی هر چند بار که مجبور شوی همین پاسخ را تکرار کن. می‌توانی برای نه گفتنِ خودت، دلیل هم بیاری، مثلا می‌توانی بگویی: اگر سیگار بکشم نمی‌تونم خوب فوتبال بازی کنم، پدر و مادرم از من ناراحت می‌شوند، وقت ندارم برای مواد صرف کنم.

می‌توانی فشار را به خود آنها برگردانی: «نمى دونستم تو سیگار مى کشى»، «فکر نمى کردم تو اهل این چیزا باشى»، «چرا اصرار مى‌کنى من هم  بکشم؟»، «می‌دونى اگر تو رو برای مشروب بگیرند، چه اتفاقی می‌افتد؟». اگر دیدی دوستت همچنان به اصرار ادامه می‌دهد، بهانه بیاور و با عذرخواهی محل را ترک کن.

اصلاح باور اشتباه «همه سیگار می‌کشند ـ همه مواد مصرف می‌کنند» در نوجوان ممکن است نوجوانان این خیال را در ذهن ‌بپرورانند که چون اکثر افراد مواد مصرف می‌کنند ایرادی ندارد که ما هم مصرف کنیم و بهنجار است. واقعیت این است که نوجوانان نسبت به مصرف مواد و سیگار توسط همسالان شان برآورد درستی ندارند و تعداد آنها را بیشتر تخمین می‌زنند. آنان گاهی جملاتی از این دست به ما می‌گویند: "سیگار که چیزی نیست. تو کلاس ما همه سیگار می‌کشند". پاسخ این است که با اطمینان می‌توان گفت همه سیگار نمی‌کشند، اگر هم چنین باشد تو مجبور به این کار نیستی./ «سمیرا افسری منش» کارشناس بهداشت روان، اجتماعی، اعتیاد مرکز بهداشت شهدای والفجر