افرادی که از سواد سلامت روان بالایی برخوردارند، توانایی بیشتری در تحلیل و تفسیر اخبار رسانه ای دارند. این توانایی به آن ها کمک می کند تا تأثیرات منفی روایت های رسانه ای را کاهش دهند و از محتوای مثبت و آموزشی بهره بیشتری ببرند. این تاثیر شامل موارد زیر است:

• تشخیص اخبار معتبر از غیر معتبر: افراد با سواد سلامت روان بالا می توانند منابع خبری معتبر را از شایعات یا محتوای هیجانی تشخیص دهند. برای مثال، در ابتدای پاندمی کووید 19  این افراد کمتر تحت تأثیر شایعات غیر علمی درباره درمان های جعلی قرار گرفتند و به منابع علمی مانند سازمان بهداشت جهانی اعتماد کردند.

مدیریت واکنش‌های هیجانی: این افراد می‌دانند که اخبار منفی مانند آمار مرگ و میر یا تصاویر تکان‌دهنده می‌توانند استرس را تشدید کنند. بنابراین، با آگاهی از تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند محدود کردن زمان مصرف رسانه یا تمرینات آرام‌سازی، تأثیرات منفی این اخبار را کاهش می‌دهند.

تقویت رفتارهای مسوولانه: افرادی با آگاهی بالا کمتر اخبار نادرست را باز نشر می‌دهند و در عوض، محتوای آموزشی یا امید بخش را با دیگران به اشتراک می‌گذارند. این رفتار به کاهش انتشار اطلاعات نادرست کمک می‌کند.

تقاضا برای محتوای با کیفیت: وقتی سطح سواد سلامت روان در جامعه بالا باشد، مردم از رسانه‌ها انتظار محتوای دقیق‌تر و آموزشی‌تری دارند. این تقاضا باعث می‌شود رسانه‌ها به سمت تولید محتوای مسوولانه‌تر حرکت کنند.

چرخه مثبت تعامل دوسویه: این رابطه دوسویه یک چرخه مثبت ایجاد می‌کند. رسانه‌های مسوولانه با ارائه محتوای علمی و امیدبخش، سواد سلامت روان را افزایش می‌دهند؛ در مقابل، جامعه‌ای با سواد سلامت روان بالا، رسانه‌ها را به تولید محتوای باکیفیت‌تر تشویق می‌کند. این چرخه می‌تواند به نتایج زیر منجر شود:

• کاهش اضطراب جمعی: با افزایش آگاهی و کاهش تأثیر شایعات، جامعه در برابر بحران‌ها آرامش بیشتری حفظ می‌کند.
• افزایش تاب‌آوری اجتماعی: جوامعی که از این چرخه مثبت بهره می‌برند، بهتر می‌توانند با پیامدهای روانی بحران‌ها مقابله کنند.
• تقویت اعتماد عمومی: وقتی رسانه‌ها اطلاعات معتبر ارائه می‌دهند و مردم توانایی تحلیل آن‌ها را دارند، اعتماد به نهادهای رسانه‌ای و علمی افزایش می‌یابد.

چالش‌ها و موانع: با وجود این رابطه مثبت، چالش‌هایی نیز وجود دارد:

• انتشار اخبار منفی یا غیرمستند: برخی رسانه‌ها برای جلب توجه، بر اخبار منفی یا هیجانی تمرکز می‌کنند که می‌تواند اضطراب را افزایش دهد و اثرات سواد سلامت روان را تضعیف کند.
• نابرابری در دسترسی: در جوامعی که دسترسی به آموزش سلامت روان یا رسانه‌های معتبر محدود است، این چرخه دوسویه ممکن است به خوبی شکل نگیرد.
• تأثیر شبکه‌های اجتماعی: شبکه‌های اجتماعی می‌توانند شایعات را به سرعت گسترش دهند، به ویژه در میان افرادی که سواد سلامت روان پایینی دارند.

برای غلبه بر این چالش‌ها، همکاری بین رسانه‌ها، نهادهای آموزشی و سازمان‌های سلامت روان ضروری است تا محتوای دقیق و آموزشی در دسترس همگان قرار گیرد.

در بحران زلزله بم، رسانه‌ها عمدتاً به پوشش ابعاد فاجعه پرداختند و کمتر به جنبه‌های روانی آن توجه کردند. این مسئله موجب شد که بسیاری از بازماندگان دیرتر به کمک‌های روان‌شناختی دسترسی پیدا کنند. در مقابل، در پاندمی کووید-۱۹، برخی رسانه‌ها به آموزش مدیریت استرس، معرفی خطوط تلفنی مشاوره و ارائه راهکارهای ساده روانی پرداختند. این نوع روایت نشان داد که رسانه می‌تواند نقشی مثبت در کاهش اضطراب و افزایش تاب‌آوری عمومی ایفا کند./«جهانتاب هادی زاده» مسوول واحد سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت شهدای والفجر